Τι είναι o ανορθολογισμός;
Ανορθολογισμός: για να μπορέσει να γίνει κατανοητός αυτός ο όρος θα πρέπει να αποσαφηνιστεί ο ακριβώς αντίθετος του, ο ορθολογισμός.
Ορθολογισμός
Είναι η χρήση λογικών επιχειρημάτων, προερχόμενων από την σκέψη, μια από τις ανώτερες γνωστικές λειτουργίες του ανθρώπου(κρίση, μνήμη, σκέψη, αντίληψη), για την ερμηνεία των φυσικών, κοινωνικών, οικονομικών γεγονότων και εν γένει κάθε φαινομένου που λαμβάνει χώρα στο περιβάλλον του ανθρώπου. Κάθε ορθολογιστική άποψη μπορεί να αποδειχθεί εμπειρικά.
Ανορθολογισμός, από την άλλη, είναι το ακριβώς αντίθετο του ορθολογισμού.
Ετυμολογικά προκύπτει από το στερητικό αν και τον « ορθό λόγο». Ανορθολογισμός είναι ένα ρεύμα, μια στάση, που ακολουθούν οι άνθρωποι, επιλέγοντας να ερμηνεύσουν το κόσμο γύρω τους κάνοντας χρήση άλογων επιχειρημάτων. Η σκέψη τους δεν είναι λογική και οι αντιλήψεις τους δεν μπορούν να αποδειχθούν εμπειρικά.
Οι άνθρωποι, δηλαδή, επιλέγουν να αποδώσουν στα φαινόμενα ερμηνείες προερχόμενες από ανορθολογικά ρεύματα όπως του μυστικισμού, του πνευματισμού, της αστρολογίας.
Η ειδοποιός διαφορά μεταξύ ορθολογισμού και ανορθολογισμού είναι ότι στον ορθολογισμό, οι πεποιθήσεις και οι ερμηνείες των ανθρώπων αντλούνται από τη λογική και από τα δεδομένα που γίνονται αντιληπτά από τις αισθήσεις, ενώ στον ανορθολογισμό οι πεποιθήσεις που εκφράζονται από τους ανθρώπους βασίζονται στη διαίσθηση, στο ένστικτο, στο συναίσθημα, στην υποκειμενική βούληση του ατόμου.
Ο ορθολογισμός, είναι, λοιπόν, μια αντικειμενική, λογική, θεώρηση των πραγμάτων, ενώ ο ανορθολογισμός είναι μια υποκειμενική, άλογη θεώρηση των πραγμάτων.
Οι άνθρωποι τείνουν σε ανορθολογικές σκέψεις, πεποιθήσεις, συμπεριφορές, όταν κυριεύονται από φόβο ή πανικό, ευρισκόμενοι μπροστά σε μια απειλή, που τους είναι άγνωστη, ξαφνική και επικίνδυνη για τη ζωή τη δική τους και των αγαπημένων τους και έχουν εξαντλήσει κάθε τρόπο λογικής αντιμετώπισης και ερμηνείας της.
SARS-CoV-2
Ας λάβουμε ως παράδειγμα, την πανδημία της ιογενούς πνευμονίας (Covid – 19) που βιώνουμε όλοι αυτές τις μέρες. Η πρώτη αναφορά εμφάνισης του ιού SARS-CoV-2 σημειώθηκε στην Ουχάν, σε μια πόλη της Κίνας.
Ο παγκόσμιος πληθυσμός ενημερωνόταν για την άμεση εξάπλωση του ιού και την θανατηφόρα εξέλιξη του, αλλά έχοντας εμπιστοσύνη στο σύστημα υγείας, στη σύγχρονη επιστήμη αλλά και στην ασφάλεια που του έδινε η γεωγραφική του θέση, διατηρούσε την ψυχραιμία του.
Μέσα σε λίγα εικοσιτετράωρα, όμως, ο ιός ήρθε δίπλα μας. Και άρχισαν να πεθαίνουν άνθρωποι. Η σύγχρονη επιστήμη, η ιατρική, η φαρμακολογία δεν είχαν άμεση απάντηση.
Πανικός
Το σύστημα υγείας κατέρρευσε μπροστά σε αυτόν τον πρωτόγνωρο ιό. Η παγκόσμια κοινότητα έχασε τη δικλείδα ασφαλείας της, δηλαδή, την εμπιστοσύνη, που είχε στις σύγχρονες μεθόδους ίασης, που, μέχρι στιγμής, δεν την είχαν απογοητεύσει, πέραν από ελάχιστες ανίατες περιπτώσεις, με τις οποίες ο πληθυσμός έχει εξοικειωθεί.
Έρευνες έχουν δείξει ότι η «ήττα», ή η μη ικανότητα της επιστήμης και της ιατρικής να ανταπεξέλθει σε μια πρωτόγνωρη νόσο, που επιφέρει το θάνατο σε τόσο μεγάλο αριθμό ατόμων και τόσο γρήγορα, προκαλεί φόβο και πανικό στο πληθυσμό (Riva, Benedetti & Cesana, 2014).
Όσο πιο γρήγορα εξαπλώνεται ο ιός, και το ιατρικό σύστημα καταρρέει, τόσο πιο γρήγορα μεταδίδεται ο πανικός στον πληθυσμό (London, 2010).
Πέρα από τον σωματικό – φυσικό αντίκτυπο που φέρει μια πανδημία στην παγκόσμια κοινότητα, φέρει και σοβαρό ψυχικό αντίκτυπο. Θεωρώ ότι το άγχος, ο φόβος για το άγνωστο, ο πανικός για τον ίδιο τον θάνατο στρέφουν τους ανθρώπους σε ανορθολογικές συμπεριφορές, αναζητώντας απεγνωσμένα μια λύση στο πρωτόγνωρο αυτό φαινόμενο, αφού ο ορθολογισμός (η ιατρική και η επιστήμη) δεν μπορεί να τους την προσφέρει.
Ο φόβος των ανθρώπων πηγάζει από το γεγονός ότι ακόμα δεν έχει βρεθεί θεραπεία για τον ιό και το μέλλον τους είναι πλέον αβέβαιο.
Οι άνθρωποι προσπαθώντας να βρουν λύση στο πρόβλημα τους, να καθησυχάσουν τον ίδιο τους τον εαυτό, να καταπνίξουν το φόβο τους, στρέφονται σε ανορθολογικές πρακτικές, όπως «μαγικά» θεραπευτικά βότανα, που ενισχύουν το ανοσοποιητικό, στρέφονται στην εκκλησία, στη θρησκεία, δηλαδή, καθώς αρχίζουν να πιστεύουν ότι ένα ανώτερο όν θα τους λυπηθεί και θα τους χαρίσει τη σωτηρία.
Ο πανικός που νοιώθουν μπορεί να τους οδηγήσει στον ενστερνισμό άλογων απόψεων και πεποιθήσεων (όπως το ελληνικό αίμα έχει ανοσία στον ιό) ή είναι όλα μια συνωμοσία των φαρμακευτικών και σύντομα θα βρεθεί το φάρμακο όπως και το εμβόλιο.
Διαβάστε επίσης: Πώς η αγάπη αλλάζει τον εγκέφαλό μας.
Αναρθολογισμός: Fight or Flight
Η ανορθολογική σκέψη και συμπεριφορά, η πίστη σε άλογες απόψεις, και στη θεία σωτηρία είναι όλα αυτά γνωστικοί τρόποι χειραγώγησης του μυαλού για να μπλοκάρει το αίσθημα του πανικού (Carson, Butcher & Mineka, 2000).
Όταν ο πανικός κυριαρχεί στον άνθρωπο, το συμπαθητικό νευρικό σύστημα βρίσκεται σε μια κατάσταση « fight or flight», το άτομο, δηλαδή, σκέπτεται αν πρέπει να μείνει να αντιμετωπίσει το κίνδυνο ή να τρέξει να σωθεί.
Η κατάσταση αυτή – του πανικού- επιφέρει ταχυπαλμία, δύσπνοια, δυσφορία στον άνθρωπο (Lang, 1985). Ο άνθρωπος δεν είναι προγραμματισμένος για να νοιώθει τέτοιου είδους συναισθήματα, αλλά είναι προγραμματισμένος να τα απωθεί και να επιφέρει εσωτερική ηρεμία (Nicol, 2003).
Όσο η ορθολογιστική προσέγγιση(ιατρική και επιστήμη), λοιπόν, δεν βρίσκει τη λύση, τόσο περισσότερο έδαφος θα κερδίζει η ανορθολογική προσέγγιση.
Αρκετοί ψυχολόγοι, την περίοδο παρόμοιας πανδημίας, που βιώνουμε τώρα, δηλαδή το 2002, όπου εμφανίστηκε ο ιός SARS, διεξάγοντας έρευνες, διαπίστωσαν ότι η αυξανόμενη αίσθηση φόβου και πανικού δεν στηρίζεται σε αντικειμενικά στατιστικά δεδομένα αλλά υποκινείται από το ανθρώπινο ένστικτο, τις υποκειμενικές εμπειρίες και το φόβο για το άγνωστο (Cheng, 2004).
Ακραίες συμπεριφορές!
Την περίοδο που διανύουμε, μπορεί αντικειμενικά, οι καρδιοπάθειες ή ο καρκίνος να είναι σε πολύ μεγάλα ποσοστά περισσότερο θανατηφόροι από τον ιό SARS-CoV-2, αλλά η πλειοψηφία της παγκόσμιας κοινότητας δεν έχει καταφύγει σε ανορθολογικές πρακτικές, καθώς σε αντίθεση με τον πρόσφατο ιό, δεν πρόκειται για καινούριες νόσους με αβέβαια αποτελέσματα (Rosoff, John, & Prager, 2012).
Η λύση στο πρόβλημα της εμφάνισης των ανορθολογικών πεποιθήσεων, συμπεριφορών, στάσεων και αντιλήψεων είναι η σωστή, έγκυρη και έγκαιρη ενημέρωση. Η ενημέρωση μόνο από μια πηγή.
Στη περίπτωση μας, λόγω της περιόδου που διανύουμε με την ιογενή πνευμονία, θα πρέπει ο κόσμος να προσανατολιστεί στην αποκλειστική του ενημέρωση είτε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.), είτε από εκπροσώπους της κυβέρνησης, που έχουν οριστεί, ως αρμόδιοι να αντιμετωπίσουν την παρούσα κρίση στην κάθε χώρα.
Τα ειδησεογραφικά δελτία, έχω παρατηρήσει, προσωπικά, πως ακολουθούν μια στρατηγική τρομοκρατίας και ασπάζονται την τρομολαγνία, με σκοπό να χειραγωγήσουν τα πλήθη, προκαλώντας, όμως, αντίθετα αποτελέσματα.
Ο πανικός οδηγεί το κόσμο σε ανορθολογικές συμπεριφορές, όπως, παραδείγματος χάριν, το συνωστισμό του σε ναούς και εκκλησίες, καθώς, εκεί, όπως πιστεύουν, δεν θα κολλήσουν.
Social Media
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης από την άλλη όπως facebook, twitter, Instagram, αλλά και οι διαφημίσεις σε έντυπο τύπο, σε τηλεόραση και σε ραδιόφωνο, είναι πηγές παραπληροφόρησης. Καθώς εκμεταλλευόμενα (τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης) τον πανικό και το φόβο της παγκόσμιας κοινότητας, κι έχοντας ως πυξίδα αποκλειστικά το κέρδος, ωθούν τον κόσμο σε ανορθολογικές πρακτικές όπως:
- αγορά βοτάνων που επιφέρουν ανοσία στον ιό, και
- θαυματουργών αντισηπτικών που επιφέρουν την ίαση
Οι άνθρωποι στον πανικό τους θα πράξουν τα πάντα για να αντιμετωπίσουν αυτή την άγνωστη, αβέβαιη και αόρατη απειλή. Συνεπώς, μια καλή πρακτική είναι η αποχή από όλα αυτά τα μέσα και η μείωση της έκθεσης των ανθρώπων σε αυτά.
Οι φίλοι, οι γνωστοί, οι συγγενείς, οι δάσκαλοι μας είναι κι αυτοί φορείς ειδήσεων (συνήθως λανθασμένων) γιατί ο κάθε ένας από τους παραπάνω θα ενστερνιστεί τις απόψεις που ταιριάζουν περισσότερο στην δική του ιδιοσυγκρασία και πεποιθήσεις. Για αυτό το λόγο, θα πρέπει οι άνθρωποι να φιλτράρουν οποιαδήποτε είδηση προσλαμβάνουν, από οποιαδήποτε πηγή είναι αυτή. Καθώς ο κάθε ένας από μας μπορεί άθελα του να είναι φορέας λανθασμένων ειδήσεων.
Για να μειωθεί ο ανορθολογισμός θα πρέπει να μειωθεί ο πανικός και ο φόβος, το άγχος που αισθάνονται οι άνθρωποι για το άγνωστο. Για να επιτευχθεί αυτό θα πρέπει οι άνθρωποι να απέχουν από οτιδήποτε τους προκαλεί φόβο και πανικό.
Αποχή από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, από τις ειδήσεις, πέραν από την επίσημη ενημέρωση της κυβέρνησης και του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, φιλτράρισμα όσων ακούνε από γνωστούς, συγγενείς και φίλους, ανάγνωση βιβλίων και ταινίες για καθαρά ψυχαγωγικούς σκοπούς και φυσική άσκηση, που επιφέρει ευεξία.
Συνοψίζοντας
Aνορθολογικές πρακτικές συναντάμε σε περιόδους, όπου η ανθρωπότητα αντιμετωπίζει μια ξαφνική, άγνωστη απειλή, που της προκαλεί φόβο και αβεβαιότητα για το μέλλον της. Η παγκόσμια κοινότητα τείνει σε ανορθολογικές πρακτικές, όταν χάσει την εμπιστοσύνη της στον ορθολογισμό, στην περίπτωση μας, στο σύστημα υγείας και στην επιστήμη, που δεν κατάφερε να ανταποκριθεί στην νέα αυτή πανδημία.
Αιτίες των ανορθολογικών πρακτικών είναι ο φόβος, ο πανικός και το άγχος που αισθάνονται οι άνθρωποι, οι οποίοι, ορμώμενοι από αυτές τις ψυχικές καταστάσεις που βιώνουν, αρχίζουν να συμπεριφέρονται και να εκφράζουν απόψεις και πεποιθήσεις στηριζόμενοι στο ένστικτο τους και την προσωπική τους εμπειρία.
Λύση στη μείωση και εξάλειψη του ανορθολογισμού, πιστεύω πως είναι η έγκυρη και έγκαιρη ενημέρωση και η αποχή από οποιαδήποτε πηγή πληροφόρησης μπορεί να σπείρει το πανικό διαδίδοντας μη τεκμηριωμένες και αναληθείς απόψεις.
- Πρέπει να επικρατήσει η ορθολογική άποψη ότι είναι θέμα χρόνου η επιστήμη και η ιατρική να ανταποκριθούν και να βρεθεί το φάρμακο και το κατάλληλο εμβόλιο.
- Πρέπει να δοθεί έμφαση ότι οι στατιστικές αναλύσεις είναι αυτές που είναι έγκυρες ενώ οι ειδησεογραφικές αναλύσεις είναι αυτές που επενδύουν στο φόβο και τον πανικό του ανθρώπου.
Τέλος, για να μπορέσει ο άνθρωπος να απέχει από ανορθολογικές πρακτικές, συμπεριφορές, σκέψεις και πεποιθήσεις θα πρέπει να λάβει από πολύ νωρίς σωστή εκπαίδευση και επιμόρφωση και να μυηθεί στον ορθολογισμό από πολύ μικρή ηλικία.
A.Σ.Π.
Βιβλιογραφικές αναφορές.
Carson, B., & Butchar, J. N. Mineka (2000). Abnormal Psychology & Modern Life.
Cheng, C. (2004). To be paranoid is the standard? Panic responses to SARS outbreak in the Hong Kong Special Administrative Region. Asian Perspective, 67-98.
Lang, P. J. (1985). The cognitive psychophysiology of emotion: Fear and anxiety.
London J. The scarlet plague. London: Bibliolis; 2010.
Nicol., J (2003). The Inner eye. South China Morning Post, July 18.
Riva, M. A., Benedetti, M., & Cesana, G. (2014). Pandemic fear and literature: observations from Jack London’s The Scarlet Plague. Emerging infectious diseases, 20(10), 1753. 10.3201/eid2010.130278
Rosoff, H., John, R. S., & Prager, F. (2012). Flu, risks, and videotape: Escalating fear and avoidance. Risk Analysis: An International Journal, 32(4), 729-743.
